Aliens
op het stof der aarde
Pieter Hugo in CC Vorst
In het kader van de ‘Zomer van de
Fotografie’, een tweejaarlijks fotofestival in Brussel, Charleroi en Antwerpen,
opende onlangs in CC Vorst een toonstelling van de Zuid-Afrikaanse fotograaf
Pieter Hugo (Johannesburg, 1976). Het is Hugo’s eerste solotentoonstelling in
België en biedt een omvangrijk overzicht van de belangrijkste series van deze
opmerkelijke fotograaf.
Nigeriaanse dierentemmers met
gemuilkorfde hyena’s, portretten van zwarte albino kinderen, Botswaanse zwarte
rechters met witte pruiken, Nigeriaanse B-acteurs uit het populaire ‘Nollywood’:
de foto’s van Pieter Hugo vergeet je niet gauw. Ze nestelen zich als vage
herinneringen aan een nachtmerrie in een vergeten stukje van je hersenen, als een
smerig virus.
Pieter Hugo behoort tot wat men ‘de post-apartheid generatie’ noemt. Hij
groeide tijdens het apartheidregime op in Kaapstad (waar hij nog steeds woont)
en maakte er de terugkeer van Nelson Mandela – en de introductie van de
democratie in Zuid-Afrika – mee. Zijn werk bouwt voort op de eigenzinnige
traditie van blanke Zuid-Afrikaanse fotografen zoals David Goldblatt of Roger
Ballen. Complexe samenlevingen brengen complexe kunstenaars voort en
ingewikkelde sociale structuren maken eenduidige (politiek correcte)
standpunten steeds onmogelijker.
Twijfelachtige objecten
Daar komt nog bij dat ook de fotografie (net zoals de Zuid-Afrikaanse
samenleving) de laatste twee decennia door een hevige storm moest varen.
Digitale manipulaties ondermijnden de geloofwaardigheid van het fotobeeld,
humanistische frontstrijders (zoals de hele oude Magnum-garde) ten spijt. De
foto verwerd van sociaal document tot twijfelachtig object. Die
dubbelzinnigheid heeft Pieter Hugo goed begrepen en dat komt vooral tot uiting
in zijn beelden van Nollywood. Nigeria heeft na Hollywood en Bombay (Bollywood)
de derde grootste filmindustrie van de wereld. Dagelijks vergapen miljoenen
Afrikanen zich aan goedkoop gemaakte, inderhaast in elkaar gestoken soaps,
films en feuilletons. Alles low budget en op locatie gefilmd. Illusie die de
townships moet doen vergeten, groteske fantasieën soms die een tegengewicht
trachten te vormen voor de dagelijkse realiteit van geweld en ontbering. Pieter
Hugo portretteert de acteurs in hun – soms hilarische – kostuums en plaatst ze
in een achtergrond van het ‘echte’ leven. Aliens op het stof der aarde. Fiction
meets reality, zoals in de onlangs uitgebrachte Zuid-Afrikaanse cultfilm
‘District 9’ waarin een ruimteschip vol buitenaardse wezens panne krijgt boven de
grootste township van Johannesburg. Er wordt niet beter op gevonden dan een
nieuwe sloppenwijk voor de aliens aan te leggen waardoor de rassenscheiding een
extra dimensie krijgt: bovenaan de hiërarchie de rijke blanke, dan de
kleurling, de zwarte, de arme zwarte om te eindigen bij de extra-terrestrial,
de laagste intergalactische soort. Welke foto moet je als blanke in Zuid-Afrika
in de 21ste eeuw maken?
Neo-exotisme
Vergelijkbaar zijn Hugo’s foto’s uit de ‘Hyena-men’ serie. Twee keer bezocht de
fotograaf een groepje Nigeriaanse dierentemmers. Gespierde Afrikanen houden
hyena’s aan grote kettingen, hun bek gekorfd in gevlochten touw. Een exotisch ideaalbeeld
haast van de wilde zwarte die al lang niet meer ontdekt moet worden. Vandaag
leeft hij onder snelwegviaducten en langs stoffige wegen. Hugo’s foto’s zijn geënsceneerd.
Net zoals de acteurs in de Nigeriaanse lowbudgetfilms, poseren de dierentemmers
trots voor de camera in hun ‘15 minutes of fame’. Tegelijkertijd zijn Pieter
Hugo’s foto’s wel degelijk documenten, zwevend tussen fictie en realiteit.
Verder zijn er in Vorst de iets oudere reeksen van albino kinderen (2003) en
zwarte rechters uit Botswana (2005) te zien. Zwarte mensen met het albino
syndroom worden vaak verminkt of vermoord omdat er magische krachten aan toegeschreven
worden die via hun organen gebruikt worden in toverdrankjes en andere
primitieve gebruiken. Gelijklopend zijn de zwarte Botswaanse rechters die hun
raciale kenmerken lijken te willen verbergen onder Europese witte pruiken en
protserige rode jassen. In beide series wordt de problematische positie van het
‘zwart-zijn’ uitvergroot en zonder valse empathie in het gezicht van de
toeschouwer gesmeerd.
Bert DANCKAERT
‘On reality and other stories’ van Pieter Hugo loopt tot 26 november in
CC Vorst (curator Christine De Naeyer). Open van woensdag tot zondag van 12 tot
18u, op donderdag tot 20u. Van Volxemlaan 364 (naast kunstencentrum Wiels),
1090 Brussel.
