Een archief van bloed
Van de Italiaanse fotografe Letizia Battaglia (Palermo, 1935) loopt momenteel een opmerkelijke expo bij Maes & Matthys Gallery. Battaglia werkte tussen 1974 en 1990 voor de krant ‘L’Ora’ en focuste voornamelijk op de bloedige activiteiten van de Siciliaanse maffia. Van de om en bij 600.000 negatieven die ze in die periode schoot, wordt een selectie van een twintigtal zwart-witfoto’s getoond in de galerie. Op de foto’s zien we crimescènes met pas vermoorde slachtoffers, we zijn getuige van een zeldzame arrestatie of maffiagerelateerde rechtszaken. Veel bloed ook dat in Battaglia’s zilverprints haast zwart wordt. In kleur wilde ze niet werken, dat zou volgens de fotografe te sensationeel geweest zijn. Battaglia’s indringende beelden roepen de herinnering op aan de misdaadfoto’s van Weegee (Arthur Fellig) die in de jaren dertig en veertig de onderwereld van New York in beeld bracht. Gewapend met een politieradio, een donkere kamer in de koffer van zijn auto en een reusachtige flits, reed hij door de nacht van de ene moordpartij naar de andere. Net zo fotografeerde Battaglia decennia later haar Palermo dat verscheurd was door corruptie en geweld. De haat-liefdeverhouding met haar heimat en de uitzichtloze spiraal van afpersing en moord dreven haar tot een haast obsessieve drang om de wereld dit verhaal in het gezicht te wrijven. Met een Italiaans gevoel voor dramatiek fotografeerde ze – vaak als een van de eersten op de plaats van het misdrijf – de levenloze lichamen, soms met wanhopige omstanders, in de even bizarre als gespannen atmosfeer van de plaats van de misdaad. Op één van de foto’s zien we een huiskamer met een bankstel, een salontafeltje en een poster van de Mundial aan de muur met een halfnaakte vrouw met een voetbal. Drie levenloze lichamen lijken wel te slapen na een zware nacht. Een man ligt op de grond terwijl de twee andere personen onderuitgezakt in de zetel hangen. ‘Drievoudige moord in Palermo, 1982’ zegt het onderschrift. We weten dat wat we zien ‘echt’ is en toch lijkt dit tafereel eerder filmisch, alsof we niet willen dat dit echt is (of omdat we te veel geweldfilms gezien hebben). Op een andere foto zien we een man die pas vermoord werd in zijn auto, een straaltje bloed loopt uit zijn open mond op zijn regenjas. Het is de politicus Michele Reina, aanvoerder van de christendemocratische partij, om het leven gebracht in 1979. Het is nacht. Een politieman met zware snor houdt een zaklamp vast, rechercheurs zijn druk in de weer. Een schaar glinstert op de motorkap van de auto. Op de achtergrond geschokte nieuwsgierigen. Opnieuw een (meer dan) theatraal beeld, haast hilarisch door zijn ondoorgrondelijke spanning, net zoals in de foto’s van Weegee. De terugblik is ook heel bepalend in de lectuur van deze foto’s. Omdat de taferelen waarnaar we kijken alweer dertig jaar achter ons liggen, ontstaat er een verschuiving van de nieuwswaarde van deze beelden naar een veeleer iconische, puur beeldende kwaliteit waardoor deze foto’s vandaag perfect overleven in een artistieke context, hoewel ze daarvoor nooit gemaakt werden.
Bert DANCKAERT
Letizia Battaglia, ‘Documentary Photographs from Sicily (1976 – 1998)’ tot 12 maart in Maes & Matthys Gallery, Pourbusstraat 3, Antwerpen. Open wo-za van 14-18u. www.maesmatthys.be
Letizia Battaglia: Michele Reina, 1979
