WILDPLAKKEN

Dirk Braeckman in M Leuven
Een opeenstapeling van retorische vragen

De expo van Dirk Braeckman (Eeklo, 1958) in het Leuvense M-Museum had eigenlijk vorig jaar moeten plaatsgrijpen. Van een groot overzichtsboek was al jaren sprake, maar ook daar hield Braeckman de boot af. De kunstenaar nam zijn tijd om te wikken en te wegen, te twijfelen, te wachten. Die grote onbeslistheid is misschien wel het meest wezenlijke kenmerk van Braeckmans bijzondere oeuvre. De precisie waarmee hij nu naar buiten komt met een verpletterende retrospectieve en een kanjer van een boek is een fenomenale ode aan de twijfel, onmacht, schoonheid en alles waar woorden te kort schieten.

De tentoonstelling in M Leuven is een uitgebreide retrospectieve met werk van de afgelopen twintig jaar, aangevuld met enkele recente monumentale digitale prints. We zien op Braeckmans foto’s op het eerste gezicht donkere onbestemde ruimtes, cryptische oppervlakten, verdwaasde naakte vrouwen, foto’s van foto’s, foto’s van schimmige reflecties. Braeckmans foto’s doen je twijfelen, je bent nooit zeker van wat je ziet. Het werk is verleidelijk mooi in zijn sombere zwarten, afgedrukt op een zuigend mat papier. Het strakke kader en de subtiele aluminium lijsten houden alles in bedwang, daarbinnen heerst chaos en een complete overgave aan de onbestemdheid. Braeckman wil ons niets tonen, wil niets documenteren. Hij is op zoek naar de mogelijkheden van het beeld, verwikkeld in een visuele dialoog zonder daarbij antwoorden of oplossingen te vinden. Als een opeenstapeling van retorische vragen.
Tijd
Braeckman werkt aan de grenzen van het medium. Hij fotografeert waar anderen aan voorbij lopen, laat fouten toe in het proces (beweging, onderbelichting, stof, krassen …) en gaat in tegenstelling tot de meeste fotografen erg plastisch, zelfs fysiek om met het medium. Het maken van de afdruk van het negatief is minstens zo belangrijk als het moment van de opname en is alles behalve een routineuze technische handeling. De beeldselectie is een intuïtief proces waarbij twijfel en tijd een belangrijke rol spelen. Soms duurt het jaren vooraleer een beeld aan de oppervlakte komt. In het boek dat de expo begeleidt, komt dit op een bizarre manier aan bod; een aantal werken in de publicatie zijn nooit eerder getoond, werden zelfs nooit eerder geprint of tentoongesteld. Het boek is een nieuwe ruimte voor het werk waardoor nieuwe vragen – en dus andere oplossingen – zich opdringen.
Braeckmans vroege werk uit de jaren 80 wordt op de expo niet getoond. In die beginperiode stond het portret centraal. Vanaf de jaren 90 is de menselijke figuur nagenoeg verdwenen uit het werk, om plaats te maken voor interieurs waarop de fotograaf met zijn kleine camera een zwak flitslicht projecteerde, als een teken van aanwezigheid in een grauwe, eenzame wereld. Toch duiken nog steeds hier en daar mensen op in Braeckmans foto’s. Vooral (half)naakte vrouwen verschijnen als onbereikbare lege omhulsels, begeerlijk maar schijnbaar dood en in een bizarre tweestrijd tussen lust en afkeer. Vaak toont Braeckman hun achterkant, het haar dat hun schedels bedekt. Soms zijn we getuige van intieme momenten maar steeds is er ook een onoverbrugbare afstand. Dat komt ook door de ruimte ‘tussen’ de foto’s, met andere woorden de mentale sprong die je moet maken van het ene naar het andere beeld in de expo. Enig narratief is er immers niet, er is zelfs geen chronologie.
Reflectie
Op een van de foto’s zien we een lange dame protserig poseren. Het wordt al snel duidelijk dat dit geen portret is maar een foto van een computerscherm, een foto van de gerasterde laag tussen de fotograaf en de virtuele webwereld.
Tussen al de schakeringen van grijs en zwart die deze expo domineren, hangt plots een knaloranje kleurenbeeld. We zien een fragment van het been van een vrouw op een bed. In het midden van het beeld de haast brandende reflectie van een lamp. De textuur van bedrukt en lichtgekreukt papier wordt zichtbaar. We kijken naar de registratie van een foto, die ons op haar beurt laat kijken naar de registratie van een vrouwenbeen. De diepe saturatie van het oranje maakt het gewicht van al het zwart van de andere foto’s daar omheen nog zwaarder, waardoor alle foto’s in deze expo kleurenfoto’s lijken te worden, hoewel het merendeel slechts opgebouwd is uit grijs en zwart. Het zwartgrijs is geen vaststaand kader waarbinnen de kunstenaar werkt maar een rigoureuze keuze uit het volledige kleurenpalet.

Niets is wat het lijkt en zo kantelt de evidente eenvoud van Braeckmans wereld in een ondoorgrondelijk complex en psychologisch vraagstuk. De onmetelijke schoonheid waarmee Dirk Braeckman zijn donkere poëzie opbouwt, sleurt je mee in een verwarrend universum waarvan we nooit de betekenis zullen achterhalen.

Bert DANCKAERT

Dirk Braeckman tot 8 januari 2012 in M Leuven, L. Vanderkelenstraat 28, Leuven. Open ma-di en vr-zo van 11-18u, do tot 22u –wo gesloten. 9/7 euro. www.mleuven.be

Het boek ‘Dirk Braeckman’ werd uitgegeven door Roma Publications, teksten van Martin Germann en Dirk Lauwaert, 384 pagina’s, 55 euro. ISBN: 978-90-77459-67-6

Alexia 2010, © Dirk Braeckman – Courtesy of Zeno X Gallery Antwerpen

Saul Leiter in 51 Fine Art Photography
Vergeten foto’s van een schilder

Voor de derde keer organiseert de Antwerpse fotogalerie 51 Fine Art Photography een expo met werk van de Amerikaanse kunstenaar Saul Leiter (Pittsburgh, 1923). Dit keer worden de foto’s van Leiter getoond naast schilderwerk op papier van de kunstenaar. Hoewel zijn foto’s erg dicht aanleunen bij de schilderkunst wordt op deze expo vooral duidelijk hoe zuiver fotografisch Leiters lichtbeelden zijn.

De foto’s van Saul Leiter zijn de laatste jaren niet weg te denken uit de kunstactualiteit. Er is een ware hype aan de gang rond de ‘vergeten’ kleurenfotografie van de bescheiden Amerikaan die sinds kort opgevoerd wordt als pionier van de kleurenfotografie, decennia voor Stephen Shore of William Eggleston. Talloze tentoonstellingen en publicaties volgen elkaar op, wat in schril contrast staat met de sobere carrière van de ondertussen 88-jarige kunstenaar. Leiter zelf blijft er nuchter bij: “I spent a great deal of my life being ignored. I was always very happy that way. Being ignored is a great privilege. That is how I think I learnt to see what others do not see and to react to situations differently. I simply looked at the world, not really prepared for anything.”
Abstract
Kenmerkend aan de foto’s van Saul Leiter is zijn aandacht voor het onopvallende, haast onontcijferbare alledaagse leven dat hij met een fijnzinnig gevoel voor abstractie in de jaren 50 en 60 in beeld bracht. Vaak fotografeerde hij door aangedampte ruiten, van achter panelen, met grote onscherpe vlakken die minstens evenwaardig zijn aan de geringe figuratie in zijn beelden. Het gebruik van kleur als abstract element in deze straatfotografie onderscheidt hem al helemaal van tijdgenoten als Robert Frank of William Klein.
Leiter, die oorspronkelijk schilder was, kwam voor het eerst met fotografie in aanraking op het atelier van schilder Richard Pousette-Dart die experimenteerde met portretfotografie. Na het zien van een expo van Cartier-Bresson in het MoMA in 1947 sprong de vonk over; Leiter trok de straten van New York in, niet om er de werkelijkheid te documenteren maar om zich door de visuele realiteit te laten inspireren tot fotografische transformaties die in hun doorgedreven abstractie toch zuivere registraties bleven.
De verhouding tussen fotografie en schilderkunst is even problematisch als ze evident is. Schilderkunst is immers de eeuwen oudere zus van het veel jongere medium fotografie en heeft er altijd een dwingende voorbeeldfunctie op gehad. De uitvinding van de fotografie bevrijdde dan weer de schilderkunst van haar afbeeldingsfunctie, waardoor achtereenvolgens impressionisme, expressionisme, kubisme en zelfs conceptualisme hun intrede deden. De eerste pogingen van de fotografie als autonome kunstvorm aan het einde van de 19de eeuw, leidden dan weer tot imitatiegedrag; foto’s werden via allerlei kunstgrepen gedwongen er als grafisch of als schilderwerk uit te zien. De eigen fotografische identiteit werd onder de mat gekeerd.
Dat is precies wat Saul Leiter niet deed en wat dit werk zo mooi maakt; deze foto’s gaan geen concurrentie aan met de schilderkunst. In hun zuiver fotografische taal verwijzen deze beelden naar de schilderkunst zonder er vanuit een minderwaardigheid naar op te kijken. Zo ontmoeten beide werelden elkaar op het kruispunt van herkenning en abstractie, formalisme en registratie. Deze aan de schilderkunst schatplichtige foto’s maken ook duidelijk waar de essentie van de fotografie ligt; waar de schilder non-figuratief via vorm emoties kan oproepen uit het niets, kan de fotograaf hoogstens komen tot abstractie van het licht op objecten uit de werkelijkheid. Met die beperking wist Saul Leiter meesterlijk om te gaan.

Bert DANCKAERT

‘Saul Leiter, photographs and works on paper’ tot 27 november in 51 Fine Art Photography, Zirkstraat 20, Antwerpen. Open di-za van 13-18u. www.gallery51.com

Diver, 1950‘s van Saul Leiter