WILDPLAKKEN

Ingewikkeld, donker en teder

Retrospectieve tentoonstelling van Larry Sultan in het SMAK

De in 2009 overleden Amerikaanse fotograaf Larry Sultan onderzocht in zeer uiteenlopende projecten de realiteitswaarde en de verleidingskracht van beelden. Hij overschilderde reclamepanelen, lichtte foto’s uit wetenschappelijke archieven en fotografeerde zijn burgerlijke ouders. Hij documenteerde de Californische pornofilmindustrie en ensceneerde Mexicaanse dagloners in romantische landschappen.

De uitgebreide en ijzersterke overzichtstentoonstelling in het Gentse SMAK brengt een chronologisch overzicht van het werk van Larry Sultan en vat aan bij ‘Billboards’, één van de projecten waaraan hij samen met Mike Mandel werkte met wie hij in de vroege jaren 70 studeerde aan het San Fransico Art Institute. Tussen 73’ en ’89 zou het duo een aantal reclamepanelen ‘kapen’ om er hun absurde niet-commerciële boodschappen op aan te brengen. Op subversieve wijze ondermijnden ze de logica van schreeuwerige en indoctrinerende reclameboodschappen.

Archief

De samenwerking tussen Sultan en Mandel leidde in 1978 tot het baanbrekende werk ‘Evidence’ waarvoor ze foto’s isoleerden uit diverse archieven. Door de beelden uit hun oorspronkelijke context te lichten verschoof hun betekenis van bewijsmateriaal van wetenschappelijke experimenten of misdaadscènes naar een raadselachtige verzameling van cryptische en absurde residuen van onontcijferbare menselijke activiteit. Dit conceptuele fotowerk neemt een cruciale plaats in in de traditie van (postmoderne) appropriation zoals we die ook kennen van vb. John Baldessari of Sherrie Levine. Tegelijk legt het ook het verband bloot tussen de ‘readymade’ die Duchamp begin 20ste eeuw uitvond en de fotografie: ook in foto’s speelt de verplaatsing en decontextualisering een belangrijke rol in het betekenisproces. Het kader isoleert terwijl de foto in een andere tijd en ruimte geplaatst wordt.

Zelfportret

Tussen 1982 en 1992 werkte Larry Sultan aan de serie ‘Pictures from Home’ en richtte zijn camera op zijn ouders en hun dagelijkse beslommeringen in de zonrijke San Fernando Valley. Sultan is vooral geïnteresseerd in het ‘instituut’ dat de familie is; het uiterlijke vertoon, de verwachtingspatronen voor een gelukkig en succesvol leven. Aangevuld met stills uit het familiearchief van super-8 filmpjes, ensceneert Sultan zijn ouders zoals ze leven. Werkelijkheid en enscenering doorkruisen mekaar. De fotografie zet de tijd stil in een zelfbewuste pose. Treffend is de reactie van Larry Sultans vader wanneer die netjes opgemaakt geportretteerd wordt op de rand van zijn bed: “Ik ben echt blij dat ik je met je project kan helpen. Serieus. Ik wou enkel dat je beseft dat ik me in de meeste van die foto’s niet herken. Het is jouw zelfportret.” Dit maakt duidelijk hoe foto’s niet altijd onschuldige getuigen zijn en een complexe psychologische diepgang kunnen openbaren waarbij de projectie van de maker het gedocumenteerde overtreft.

Porno

Tussen 1998 en 2003 ontstond een nieuwe serie. In opdracht van een magazine kwam Sultan op een pornoset terecht voor een artikelenreeks over ‘Great Jobs’. De film werd gedraaid in de villa van een tandarts. Terwijl die er met zijn familie een weekendje op uit trok, werd het huis verhuurd aan een bizar clubje acteurs en technici. Net zoals in ‘Pictures from Home’ was de San Fernando Valley opnieuw de achtergrond. De wijk waar Sultan opgroeide staat immers bekend voor de vele pornofilms die er in de keurige villa’s en aanpalende zwembaden opgenomen worden. Onmiddellijk werd het voor Sultan duidelijk dat hij zich verder wilde verdiepen in dit onderwerp wat leidde tot de reeks (en het boek) ‘The Valley’. Het extreme contrast tussen de fictie van de pornoindustrie met haar acrobatische en gepimpte lichamen tegenover de werkelijke huizen met hun fornuizen, bankstellen en schilderijen leverde opnieuw een spannende mix tussen enscenering en feit. In de uitgebreide reeks zien we zelden de seksuele act; Sultan focust voornamelijk op het realistische decor en de acteurs die daarin uitrusten tussen twee opnames door.

Geschiedenis

De laatste serie ‘Homeland’ (2006-2009) heeft Larry Sultan helaas niet volledig kunnen afwerken (Larry Sultan overleed in december 2009 aan de gevolgen van kanker). Voor dit werk – dat opnieuw in de San Fernando Valley tot stand kwam – baseerde hij zich op de landschappen van de romantische schilders van de 19e-eeuwse ‘Hudson River School’. In idyllische panorama’s plaatste Sultan Mexicaanse dagloners die hij voor dit project inhuurde. De ironie wil dat deze streek ooit aan Mexico toebehoorde terwijl haar oorspronkelijke bewoners er nu als illegale werkkrachten ingezet worden voor het onderhoud van de tuinen van de Amerikanen die er wonen. Geschiedenis wordt uitgespeeld tegenover het ‘nu’ van de foto. De romantische landschappen zijn tegelijkertijd het decor van Sultans eigen jeugd en de poses die de fotograaf van de protagonisten verlangt, maakt van hun de acteurs van hun eigen bestaan.

Bert DANCKAERT

‘Larry Sultan’ in het SMAK, Jan Hoetplein 1, 9000 Gent. Open di-zo van 10 tot 18u. Toegang 8/6/2 euro. www.smak.be

Larry Sultan ‘Dad on Bed, 1984’ (uit ‘Pictures from Home’)

Elementaire deeltjes

Drie nieuwe expo’s in FoMu Antwerpen

Het Antwerpse fotomuseum brengt drie nieuwe heel uiteenlopende tentoonstellingen. De retrospectieve expo van Jeffrey Silverthorne is een eclectische mix waarin seks, leven en dood de rode draad vormen. Mathieu Pernot focust op migratie, sociale huisvesting en ontheemding terwijl Yann Mingard ons meeneemt naar laboratoria, kluizen en zaadbanken waar het DNA van het leven op aarde zorgvuldig en in obscuriteit wordt geconserveerd.

FoMu zit de laatste tijd op kruissnelheid met sterke tentoonstellingen van internationaal opgemerkte figuren zoals Richard Mosse, Broomberg & Chanarin of Subotzky & Waterhouse. Samenwerkingsverbanden met Europese instituten zoals vb. Fotomuseum Winterthur (Zurich) of Museum Folkwang (Essen) zorgen voor een gezonde synergie en kwaliteit.

De retrospectieve tentoonstelling van de Amerikaanse fotograaf Jeffrey Silverthorne (1946) loopt in samenwerking met het Franse Musée Nicéphore Niépce waar eerder een bescheiden versie van deze expo te zien was. Het werk van Silverthorne valt moeilijk in één categorie te vatten. Terugkerende thema’s zijn dood en seks en de dualiteit tussen schoonheid en lelijkheid. Meestal is Silverthorne’s stijl autobiografisch documentair in de traditie van voorgangers als Robert Frank of Diane Arbus. Maar de fotograaf verrast ook met groteske ensceneringen of gekunstelde dubbeldrukken. Dat maakt het werk bijzonder uiteenlopend wat tegelijk de zwakte als de sterkte ervan illustreert. Silverthorne toont niet zijn ‘beste’ foto’s of de meest uitgekiende selectie, het is de hoeveelheid van pogingen die het werk authentiek maakt. De zoekende attitude en de bevragende houding leveren een verwarrend allegaartje op waarbij je jezelf de vraag kan stellen of deze beelden een venster op een verstoorde wereld leveren dan wel een introspectief onderzoek van een geperverteerde geest.

Mortuarium

Diane Arbus stelde ooit dat er in het lijkenhuis niets te fotograferen valt. Dat was voor Silverthorne de trigger om het net wél te doen. We zien beelden van dode kinderen, baby’s ook. Schijnbaar slapende figuren die na een autopsie brutaal terug aan elkaar genaaid werden. Silverthorne kiest bewust om dit onderwerp niet sereen te benaderen, wellicht omdat het zo ongrijpbaar en verstorend is. Zo fotografeert hij een overleden stel dat om het leven kwam door koolstofmonoxide vergiftiging. Silverthorne fotografeert de lijken van bovenaf met een breedhoeklens waardoor zijn eigen voet in beeld komt. De fotograaf blijkt te balanceren op de deur van de ijskast van het mortuarium. Verder is er een veelheid aan portretten van travesties, naakte vrouwen, zelfportretten,… Silverthorne kijkt wild om zich heen met een nieuwsgierige blik alsof hij zich afvraagt wat de mensen en de dingen om hem heen betekenen én met de wetenschap dat de fotografie hem daar vooral géén antwoord op zal geven.

Van een heel andere orde en esthetiek is het project ‘Deposit’ van de Zwitserse fotograaf Yann Mingard (1973). Tussen 2009 en 2013 bezocht hij laboratoria, kluizen en zaadbanken waar elementaire data van het leven op aarde geconserveerd en onderzocht wordt. Mingard fotografeerde er interieurs, de organismen en de vreemde artefacten die er gebruikt worden. Vaak zijn deze laboratoria en onderzoeksplekken zwaar bewaakt en voor het publiek afgesloten. Welke belangen spelen hier? Zullen deze bunkers de menselijke soort overleven en onze geschiedenis eeuwig archiveren? Of investeren bedrijven hier om lucratieve methodes te ontwikkelen voor genetica en geneeskunde? Yann Mingard brengt een geheimzinnige wereld aan de oppervlakte en fotografeert met een klinische precisie.

Transitie

Tot slot is er op de derde verdieping nog een uitgebreide expo van de Franse fotograaf Mathieu Pernot (1970). In La Traversée analyseert hij de hedendaagse maatschappij waarbij hij de focus legt op transities. Rode draad zijn een groep zigeuners die hij al geruime tijd volgt. Hij liet ze plaatsnemen in een ‘photomaton’ maar fotografeert ze ook wanneer ze trachten te communiceren met verwanten in de gevangenis terwijl ze schreeuwen over de muur. In een andere installatie zien we de figuren verlicht door het vuur van een rituele caravanverbranding, een ceremonie die plaatsgrijpt bij een overlijden in de zigeunergemeenschap. In een andere installatie zien we een verzameling instortende flatgebouwen. Deze geplande explosies zijn de letterlijke vernieling van utopische sociale woonprojecten uit de jaren 60. Tegenover de grote documentaire zwartwitprints zien we kleurrijke uitvergrotingen van postkaarten toen de flats net gebouwd waren. De overgang van de ene tijd naar de andere is een onstuitbare transitie die we verkeerdelijk ‘vooruitgang’ noemen.

Bert DANCKAERT

Jeffrey Silverthorne, ‘The Precision of Silence’, Mathieu Pernot, ‘La Traversée’ en Yann Mingard, ‘Deposit’ tot 7 juni in FoMu. Waalsekaai 47, 2000 Antwerpen. Open di-zo van 10 tot 18u. Tickets 8/6/3 euro.

Geliefden, omgekomen door koolmonoxide vergiftiging, 1972-1974, Jeffrey Silverthorne, courtesy Galerie VU’