Niets is eenduidig
Castro | Coca | Che van Luc Chessex in Fondation A Stichting
Op een boogscheut van Wiels ligt Fondation A Stichting, fijnproeverij voor fotografische delicatessen. Momenteel loopt er een tentoonstelling van de relatief onbekende Zwitserse fotograaf Luc Chessex die een groot deel van zijn leven op Cuba verbleef. Zijn klassieke zwart-wit reportagebeelden geven een genuanceerd beeld van Latijns-Amerika waar iconen als Ché of Coca-Cola om de macht strijden.
In 1961 vertrok Luc Chessex (1936) naar Cuba om er een fotoreportage te maken van de nieuwe wereld die daar tot stand leek te komen. Fidel Castro en de zijnen hadden er net president Batista verdreven en de romantiek van het idealisme lokte veel intellectuelen en kunstenaars. Wat als een project van enkele maanden gepland was, draaide uit op een verblijf van veertien jaar. In 1975 werd Luc Chessex uit het land gezet. Cuba was ondertussen verworden tot een politieke speelbal tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde staten. Luc Chessex had tijdens zijn verblijf op Cuba als fotograaf en fotoredacteur geëngageerd mee gebouwd aan de nieuwe samenleving die hoe langer hoe meer afhankelijk werd van haar Sovjet bondgenoot. Chessex was fotograaf voor het ministerie van cultuur, artistiek directeur van het tijdschrift Cuba Internacional en reporter voor het persagentschap Prensa Latina.
Macht
Het waarmaken van (politieke) idealen leidt vaak tot ingewikkelde machtsspelen waarbij de grens tussen toegeven en corrumperen soms erg dun wordt. Het Cuba van Fidel Castro moést wel vastklampen aan haar Sovjet bondgenoot, onder zware druk van het embargo dat de VS in 1960 ingesteld had en dat tot vandaag van kracht is. Fidels officiële steun aan de inval van de Sovjet-Unie in Tsjecho-Slowakije in 1968 is zonder twijfel een dieptepunt in het veilig stellen van zijn eigen macht. Ook de demagogische retoriek van de revolutie en de verheerlijking van de personen van Fidel en Ché baadden in een al te doorzichtige (maar succesvolle) propagandistische romantiek. ‘Het volk, de revolutie en Fidel vormen een ondeelbare eenheid’ was een slogan van de communistische partij.
Net na de revolutie heerste er een groot geloof in de nieuwe samenleving, er werd geïnvesteerd in kunst en architectuur. Kort na de machtsovername speelden Fidel en Ché in 1961 een provocerend spelletje golf voor internationale perscamera’s. Ze besloten op de voormalige golfterreinen van de ‘Country Club’ een kunstcampus te bouwen. Het werd een schitterend utopisch project waaraan toparchitecten uit de hele wereld deelnamen. Slechts een paar jaar later werd door de steeds groeiende armoede de bouw stilgelegd en vervielen de gebouwen samen met de droom. De vrijheidsgedachte van kunst en de hoogstaande architectuur werden voortaan geassocieerd met een verachtelijke ‘bourgeois’ attitude. De idealen van de revolutie verwerden tot een halsstarrig vastklampen aan de macht en communistische repressie.
Het is precies die tweespalt, tussen ideaal en realiteit, die Luc Chessex op uiterst subtiele wijze bespeelt in zijn foto’s. Ook hij geloofde in het nieuwe Cuba maar zag tegelijk dat het beeld en de propaganda van de revolutie niet samenvielen met de dagelijkse realiteit. De foto’s van Chessex tonen een uiterst genuanceerd beeld, niet stroperig verheerlijkend maar ook niet makkelijk kritisch. Chessex toont ons de hoop en energie van de revolutie maar geeft tegelijk ook aan dat de wereld complex en ambigu is. Niets is eenduidig en voor Luc Chessex maakt net dat de rijkdom van het leven uit.
Coca-Cola
Op de tentoonstelling zijn bescheiden zwart-wit foto’s te zien uit het boek ‘Castro (Le Visage de la Révolution),’ dat in 1969 werd gepubliceerd. Ze tonen de mythische beeldvorming rond de figuur van Fidel. Nog een stap verder gaat de serie Coca | Che waarin Chessex door Bolivia reisde op zoek naar sporen en getuigenissen van de in 1967 vermoorde ‘gerillero heroico’ die Ché Guevara was. Chessex stelde vast dat de beeltenis van Ché alomtegenwoordig was in Latijns-Amerikaanse steden, zijn portret was iconisch en dwingend aanwezig als een soort handelsmerk. Tegelijk stelde de fotograaf de aanwezigheid van een ander icoon vast: dat van Coca-Cola. De communistische martelaar concurreerde voor een prominente plaats in het straatbeeld met hét icoon van Amerikaanse lifestyle. Een tweestrijd tussen politiek idealisme en economische realiteit die in 1959 begonnen was op Cuba.
Bert DANCKAERT
Castro | Coca | Che van Luc Chessex in Fondation A Stichting, Van Volxemlaan 304. Open do-zo van 13 tot 18u. Toegang 4/2 euro. www.fondationastichting.be
La Habana, Cuba, 1967 © Luc Chessex, Collectie Fondation A Stichting, Brussel
