Diplomatisch zwijgen
Europalia expo in Bozar ontwijkt elk conflict
In Bozar opende onlangs de tentoonstelling ‘Imagine Istanbul’ in het kader van Europalia Turkije. De dag van de persconferentie was ook dag drie van nationale rouw na de gruwelijke aanslag van 10 oktober in Ankara waarbij meer dan honderd mensen om het leven kwamen. Het legde meteen schrijnend bloot hoe deze expo elke spanning of conflict uit de weg gaat en kiest voor een braaf politiek ‘correct’ parcours.
Europa kraakt en kreunt. Maandenlang domineerde de Griekse crisis het nieuws waarna de vluchtelingenproblematiek voor verdeeldheid zorgde in het rijke Westen. Muren van prikkeldraad werden opgetrokken, grenzen werden gesloten. Ondertussen woedt het spook van Moslimextremisme verder door onze multiculturele samenleving en komt IS steeds dichterbij. Europa lijkt daardoor steeds meer op een fel bewaakte burcht met de Middellandse zee als slotgracht én kerkhof.
Net nu kiest Europalia er voor om Turkije in de kijker te zetten. Anatolië is sinds de vroegste prehistorische tijden een scharnier tussen Europa en Azië met een rijke en diverse cultuur tot gevolg. Vandaag speelt Turkije een cruciale rol als poort naar Europa voor de vele gezinnen die op de vlucht zijn voor oorlog en brutaal geweld in Syrië en daarrond. In de andere richting is Turkije transit voor Jihadisten die via het land Syrië trachten te bereiken. De omstreden president Erdogan tracht met totalitaire maatregelen de orde (en zijn positie) te bewaken terwijl de spanningen met o.m. de Koerden hoog oplopen.
‘Imagine Istanbul’ kiest er voor het conflict te ontwijken en brengt een veel te braaf tentoonstellingsparcours waarbij politiek-culturele belangen wellicht een scherp standpunt in de weg stonden.
Klassieker
De expo vat aan met een uitgebreide presentatie van de bekendste Turkse fotograaf, Ara Güler (Istanboel, 1928). Güler was lid van Magnum en goed bevriend met Henri Cartier-Bresson. Hij zag zichzelf niet als kunstenaar maar veeleer als visueel historicus. Ara Güler is een humanistische fotograaf die in een stemmig zwartwit poëtische beelden van de stad en zijn inwoners vastlegde en het leven op en rond de rivier Bosporus en de Gouden Hoorn. Een oerdegelijke klassieker. Jammer dat de expo nieuwe digitale prints toont, vaak op groot formaat die er erg kil en er een beetje als posters uitzien.
Voor de warmte van vintageprints moet je wat verder zijn op een selectie van 19e-eeuwse Turkse fotografie.
Via de Nederlands-Turkse fotograaf Ahmet Polat (Istanboel, 1977) komen we in het heden terecht. Hij toont Istanboel als moderne stad, als smeltkroes van culturen, in zijn chaotische complexiteit. Zijn camera documenteert zonder te oordelen, op verschillende formaten, zowel in zwartwit als in kleur.
In een volgende zaal is de bekende Galatabrug het onderwerp. De brug verbindt het traditionele Istanboel met een Westers georiënteerde niet-moslim wijk. De metafoor die dit tentoonstellingsonderdeel wil zijn, blijft steken in enkele – in deze context – vrijblijvende werken zoals de grote, naïeve tekening van de brug door het Japanse Atelier Bow-Wow (oorspronkelijk gemaakt voor de Second Istanbul Design Biennial) of een installatie van hengels (en hun ingenieus bevestigingssysteem) van Kasper Bosmans (Lommel, 1990).
Wat verderop is een videowerk van Sophie Calle opgesteld. “I went to Istanbul, a city surrounded by water, I met people who had never seen the sea. I filmed their first time.” Dit leidde tot ‘Voir la mer’ een installatie van 14 films die hier in beperkte opstelling van drie kleine schermen getoond wordt. Het is een sterk werk over de intimiteit van de eerste ervaring met de onmetelijkheid van de zee maar opnieuw binnen deze expo een werk zonder context, een statement dat verdwijnt als een schreeuw in de woestijn.
Aan het einde van het tentoonstellingsparcours is er nog een stevig luik van Ali Taptik (Istanboel, 1983). Deze fotograaf brengt zijn persoonlijke habitat die Istanboel is, in kleur en meestal op vierkant formaat in beeld. Het zijn intieme reacties op de metropool, een wereldstad die zich tegelijkertijd fragmentarisch prijsgeeft én verhult in cryptische objecten en situaties.
Tot slot is er nog een installatie van lichtbakken van Magnum fotografe Bieke Depoorter (Ingooigem, 1986) in de grote Hortahal in Bozar. Het is het resultaat van een residentie in Istanboel waar ze de kans kreeg nieuw werk te realiseren voor deze expo. Zoals we van haar gewoon zijn, zocht ze de intimiteit op van gewone inwoners van Istanboel die ze fotografeerde in hun interieurs, vaak in fraai avondlicht. De fragiliteit van dit werk wordt onnodig opgeblazen tot kunstige installatie terwijl dit soort werk toch vooral uit een documentaire (magazine) traditie komt.
‘Imagine Istanbul’ is een al te vrijblijvende invuloefening van de Noord-Ierse curator R. Paul McMillen die vooral geprobeerd heeft politieke boobytraps te ontwijken. En neen, kunst moet de wereld niet veranderen of de maatschappij een geweten schoppen. Kunst is het resultaat van de wereld waarin we (proberen te over-) leven. Dat maakt kunst in wezen politiek en precies dát standpunt wordt teniet gedaan door de ‘diplomatieke’ keuzes van de curator.
Bert DANCKAERT
‘Imagine Istanbul’ in het kader van Europalia Turkije, tot 24 januari 2016 in BOZAR, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel. Open di-zo van 10 tot 18u, do tot 21u. www.bozar.be
Ali Taptik, 2008
