WILDPLAKKEN

Drie projecten van Peter Bialobrzeski in Keulen
Beelden van een uitgekookte samenleving

Van de Duitse fotograaf Peter Bialobrzeski loopt momenteel de tentoonstelling ‘Habitat’ in Forum für Fotografie te Keulen. De expo omvat drie projecten gefotografeerd op drie verschillende plaatsen: de trilogie gaat van Shanghai via Manilla tot Johannesburg. Onlangs verscheen ook het elfde (!) – en meest lijvige – boek van Peter Bialobrzeski. ‘The Raw and the Cooked’ is een overzicht van vooral Aziatische urbane landschappen die deze bijzondere fotograaf de afgelopen tien jaar bij mekaar sprokkelde.

Peter Bialobrzeski (Wolfsburg, 1961) is één van die fotografen die – net zoals bijvoorbeeld Carl De Keyzer – journalistiek en kunst naadloos weet te verweven. Sociale betrokkenheid is de primaire aanleiding om tot beelden te komen. Actuele wereldproblemen zoals overbevolking, ecologie en armoede liggen aan de basis van Bialobrzeski’s fotowerk dat zowel in documentaire magazines als in kunstgaleries getoond wordt.

In Forum für Fotografie toont Bialobrzeski drie series waarvan er twee in boekvorm verschenen: ‘Case Study Homes’ en ‘Informal Arrangements’. De derde reeks ‘!Nail Houses?’ (2010) kwam tot stand in Shanghai en toont kleine woningen die moeten wijken voor het meedogenloze oprukkende beton van wolkenkrabbers en shopping malls. Vaak kunnen we in de halfafgebroken huizen binnengluren. We zijn getuige van een intimiteit die ondertussen al met grond gelijk gemaakt is. Op de achtergrond zien we de torenhoge nieuwbouw van onpersoonlijke gelijkvormigheid.

Uniforme esthetiek
‘Case Study Homes’ is een verzameling van foto’s van woningen in een sloppenwijk van Manilla. Ze hangen in een Becheriaans raster van kleine lijsten. De titel verwijst naar een naoorlogs woningproject in de Verenigde Staten waarbij goedkope modelwoningen ontwikkeld werden. Het is een ironische verwijzing naar de pragmatisch geconstrueerde gammele huisjes waar mensen in grote armoede trachten te overleven. Het levert een uniforme esthetiek op die zich gespannen verhoudt tot de sociale laag in dit werk.

‘Informal Arrangements’ is dan weer een serie interieurs, gemaakt in een sloppenwijk van Johannesburg. Vaak zijn de sloppenwoningen opgetrokken uit afgedankte reclamepanelen waardoor de commerciële afbeeldingen een dwingende plaats krijgen in de kleine, armetierige leefruimtes. Deze foto’s doen denken aan de foto’s die Walker Evans in de jaren dertig maakte in boerderijen op het Amerikaanse platteland, waar toen grote hongersnood heerste ten gevolge van de crisis.

De expo in Forum für Fotografie is bescheiden, de ruimte is niet erg groot. Toch is dit drieluik een aanrader voor wie in de buurt van Keulen is.

Globalisering
Geen nood voor wie niet tot in het Ruhrgebied geraakt, er zijn immers Bialobrzeski’s boeken en zeer recent is daar ‘The Raw and the Cooked’ bijgekomen, uitgegeven door Hatje Cantz. Deze publicatie bevat meer dan honderd foto’s, gemaakt tussen 2002 en 2011. Bijna alle beelden werden in Azië gemaakt, één buitenbeentje werd in Sao Paolo opgenomen en maakt meteen duidelijk dat dit geen boek over Azië is, maar een project over globalisering en het fenomeen van de megacity. De urbane ruimte is het uitgangspunt. Het boek begint met één van de sloppenwijkfoto’s uit Manilla en eindigt via tussenstops in ondermeer Jakarta, Hanoi, Calcutta, Bangkok, Mumbai, Hongkong, Kuala Lumpur in Singapore, in een labyrint van eindeloze flatgebouwen.

De titel ‘The Raw and the Cooked’ is ontleend aan antropoloog Claude Lévi-Strauss’ bekende werk ‘Mythologica’ die de culinaire termen als metafoor gebruikte voor de overgang van natuur naar cultuur. Net zoals de mens voedsel is beginnen koken (een cultureel fenomeen), is die ook hutjes, huizen, dorpen en steden gaan bouwen. De mensheid is tot monocultuur verworden, stelt Lévi-Strauss, en zo komen we bij Bialobrzeski’s obsessie voor globalisering en immer oprukkende urbanisatie.

Met een technische camera fotografeert Bialobrzeski overzichten van complexe en chaotische structuren in wereldsteden. Vaak gebruikt hij een lange sluitertijd waardoor alle beweging van mensen, auto’s, bromfietsen haast oplost in een stroom van tijd. Daartegenover staan de statische gebouwen en wegen en hier en daar wat vergeten vegetatie. Veel van de foto’s werden bij valavond of in het donker gemaakt waardoor het kunstlicht belangrijker wordt dan het natuurlijke licht – opnieuw haalt de cultuur het van de natuur. De wereld die Bialobrzeski in deze documentaire beelden toont, is van zichzelf vervreemd, wordt haast een fictie. De schoonheid van dit indrukwekkende boek laat je achter met een dubbelzinnig gevoel van onmacht.

Bert DANCKAERT

‘Habitat’ van Peter Bialobrzeski tot 11 maart 2012 in Forum für Fotografie, Schönhauser Strasse 8, Keulen, DE. Open wo-vr van 14-18u, za van 12-18u en zo van 12-16u. Toegang 2 euro. www.forum-fotografie.info

Het boek ‘The Raw and the Cooked’ is een uitgave van Hatje Cantz, 160 blz, 128 kleurenafbeeldingen. 34,90 x 28,80 cm, gebonden. 68 euro. ISBN 978-3-7757-3192-8

Uit ‘The Raw and the Cooked’ van Peter Bialobrzeski

‘Gecensureerde’ foto’s van Lidwien van de Ven in Netwerk Aalst
Macht en onmacht van het beeld

Van de Nederlandse kunstenaar Lidwien van de Ven (Hulst, NL, 1963) loopt momenteel een tentoonstelling in Netwerk, centrum voor hedendaagse kunst te Aalst. Van de Ven toont er een serie foto’s op groot formaat die aansluiten bij complexe actualiteitsthema’s zoals ‘racisme’, ‘censuur’ of ‘vrijheid’. Terwijl de foto’s van Lidwien van de Ven op het eerste gezicht op journalistieke beelden lijken, bevragen ze vooral de strategieën van het genre en de cruciale rol die de media vandaag spelen in het politiek bewustzijn.

Lidwien van de Ven studeerde in de jaren 80 fotografie aan St. Joost in Breda en AKI Enschede. Haar werk wordt sindsdien met grote regelmaat getoond in internationale musea en galeries. Een hoogtepunt was haar deelname aan Documenta 12. Van de Ven woont en werkt in Berlijn.

In haar foto- en filminstallaties is Lidwien van de Ven zich steeds nadrukkelijker op politieke thema’s gaan toeleggen. Een constante in haar werk is de paradoxale focus op het onzichtbare. Zo maakte ze in de jaren 90 een filminstallatie met twee van de acht huizen waar Marc Dutroux zijn gruweldaden pleegde: ‘Untitled (The Belgium affair)’. Ondanks de beladen context was er op de beelden niets anders te zien dan huizen in Wallonië. Hoe onschuldig de beelden ook waren, des te schuldiger onze invulling en projectie. Van de Ven leek vooral geïnteresseerd in hoe onze waarneming door de media gestuurd wordt, terwijl de fotografie in haar fundamentele beperking niets anders kan dan visuele feiten vastleggen.

Aanstootgevend
Voor haar recente tentoonstelling in kunstencentrum Netwerk heeft Lidwien van de Ven gekozen voor een sobere installatie van een tiental beelden op groot formaat die als posters tegen de muren van de galerie gekleefd werden. Opnieuw gebeurt er op het eerste gezicht niet veel in deze foto’s, die bovendien nog eens zeer uiteenlopende thema’s bespelen; we zien foto’s van militairen in het Midden-Oosten, een nachtopname van een gebouw in Parijs, moslims in New York, een bijeenkomst van de Vrijheidspartij in Berlijn… Zichtbaarheid en onzichtbaarheid lijken een constante in deze expo; wat we zien wordt continu aangevuld met wat we (menen te) weten. Wat we ook niet uit de beelden kunnen aflezen is dat nagenoeg alle foto’s uit deze expo in het verleden geweerd zijn uit presentaties of publicaties en dat er dus een graad van censuur mee gepaard gaat. Toch is in principe niet één van de beelden aanstootgevend, het is veeleer de invulling van deze beelden die ze problematisch maakt.

Zo zien we op één van de foto’s de achterkant van een moslim die een New Yorkse agent tegemoet loopt. Een zwarte man begeleidt de moslim aan zijn schouder waardoor het lijkt dat de man afgevoerd en door de politie opgepakt wordt. Niets is minder waar, de zwarte man op de voorgrond is zelf ook moslim, zo zien we aan een klein stukje van zijn hoofdeksel. Precies omdat dit beeld mis begrepen zóu kunnen worden (zonder dat daar een bewijsbare aanleiding voor is), werd dit beeld gecensureerd uit een tentoonstelling. En net censuur associëren we gemakkelijker met totalitaire regimes dan met onze westerse democratie die begrippen als vrijheid of vrije meningsuiting hoog in het vaandel draagt. Op die manier nuanceert deze expo net zoals ze verstoort.

Op een andere foto, ‘Ramallah, 27/04/2006 (faceless)’, zien we een verbleekte affiche met een portret (tot eer en glorie) van een zelfmoordterrorist. Het gezicht is onzichtbaar geworden door de zon die er op scheen, alsof dit beeld zichzelf censureerde nog voor het geïnterpreteerd kon worden.

Post-9/11
Slechts één foto op de expo werd in het verleden niet gecensureerd. Het is een zwartwitfoto gemaakt in Parijs. Een donker gebouw met een witte bestelwagen ervoor doemt ’s nachts op in pittoresk lantaarnlicht. Bijna verdwenen in de schaduw zien we drie opschriften op het gebouw: ‘Liberté – Egalité – Fraternité’. De bekende leuze staat symbool voor de verworvenheden van het vrije Westen. In de complexe post-9/11-samenleving waarin multiculturalisme, globalisering en de polarisatie van religies en regimes alomtegenwoordig is, lijkt de leuze aan herformulering toe en blijkt ze niet meer dan een gerafelde vlag te zijn geworden.

Buiten de exporuimte hangt nog één foto, op kleiner formaat, als een bescheiden contrapunt. Op de foto zien we een sofa met oosters tapijt. Het is de bekende sofa van Sigmund Freud, baanbrekend psychoanalyticus die de laatste decennia fel aan geloofwaardigheid heeft ingeboet. Zonder zich waar dan ook over uit te spreken of enig standpunt in te nemen, peilt van de Ven naar het ‘onderbewuste’ van schijnbaar documentaire beelden die geladen zijn met interpretaties en indoctrinaties. Zo wordt zowel de macht als de onmacht van het beeld blootgelegd.

Bert DANCKAERT

‘Freedom – on Forgetting’ van Lidwien van de Ven tot 3 maart in Netwerk, centrum voor hedendaagse kunst, Houtkaai z/n, Aalst. Open di-zo van 14-18u. www.netwerk-art.be.http://www.netwerk-art.be

Uit ‘Freedom – on Forgetting’ van Lidwien van de Ven