WILDPLAKKEN

Onder de titel ‘The Strawberry Effect’ stelt fotograaf Wim Wauman (Dendermonde, 1976) recent werk tentoon bij galerie Kusseneers op het Antwerpse Zuid. Na een periode van relatieve stilte rond deze HISK laureaat (2002) verrast Wauman met een sterke serie uitgepuurde stillevens. De titel van de expo ‘The Strawberry Effect’ is een ironische afgeleide van de term ‘vlindereffect’ uit de chaostheorie. Daarin wordt gesteld dat de slag van vlindervleugels in pakweg Brazilië maanden later een tornado in Texas zou kunnen veroorzaken. Kleine veranderingen binnen gevoelige systemen kunnen dus grote gevolgen hebben. In deze expo verlaat Wauman de registrerende fotografie om te focussen op totaal gecontroleerde ensceneringen. Of deze kleine verandering in zijn nog prille oeuvre orkanen zal veroorzaken in het hedendaagse kunstlandschap valt af te wachten, een fascinerende verzameling beelden levert het in elk geval alvast op.
De oudste drie stillevens werden nog analoog opgenomen en dragen de titel ‘Temptation Islands’. Tegen een witte achtergrond zien we eilandachtige sculpturen van sensuele groenten en fruit op een spiegelend oppervlak. Wauman refereert nadrukkelijk aan stillevens uit de Gouden Eeuw; de schilderijen van Beuckelaer of Aertsen van copieuze markttaferelen zinderen na in deze ‘tijdloze’ foto’s. Tegelijk leggen deze ‘nature mortes’ net de kwetsbaarheid bloot van het gave en het pure. We weten immers dat alles op deze beelden ten prooi zal vallen van de tijd om te eindigen in rottend compost. Hier speelt de foto ook een cruciale rol; hoewel Wauman voornamelijk schatplichtig lijkt aan een schilderstraditie, blijven deze beelden zuiver fotografisch, dus opgebouwd uit louter momentaan licht op een oppervlak. Die tragiek van het fotobeeld heeft Wauman goed begrepen, het ‘nu’ in de foto verandert immers onmiddellijk in ‘toen’. Foto’s zijn daarom altijd dode momenten uit een voor altijd verdwenen verleden. Deze zwaarwichtige fotofilosofische ondertoon countert Wauman door te flirten met een ietwat foute en kitscherige beeldtaal en referenties aan al even foute televisieprogramma’s.
Voor de recentere ‘Table-Top Still Lifes’ schakelde Wauman over naar digitale opnametechnieken. De composities werden eenvoudiger, de achtergrond zwart en een modernistisch tafelvlak levert een aparte spanning. Net zoals in de ‘Temptation Islands’ zijn de verwijzingen naar de kunstgeschiedenis alomtegenwoordig. Courgettes, kalebassen en gele paprika’s zijn verwikkeld in een verleidelijk voorspel, een achteloze vlinder fladdert met een knipoog uit het beeld. De technische perfectie, de uitgepuurde vorm en de kunsthistorische referenties leveren een gewicht dat het ‘tongue-in-cheek’ gehalte van dit werk met een uitgestreken gezicht ondersteunt.

Bert DANCKAERT

‘The Strawberry Effect’ van Wim Wauman, tot 16 januari 2010 in Galerie Kusseneers, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen. Open wo-za van 14u tot 18u.

Wim Wauman, ‘Cucurbita Fragaria Maritima’, 2009

Pure Beauty

John Baldessari (1931, National City, California) is een van de meest invloedrijke kunstenaars van zijn generatie. Sinds de vroege jaren 60 maakt hij conceptueel werk in verschillende verschijningsvormen zoals schilderijen, fotomontages, tekstwerken, video’s, etc. Zijn kunst is een reactie op de beeldcultuur en een (absurd) onderzoek naar ‘betekenis’ en hoe die ontstaat. In Tate Modern (Londen) loopt nog tot 10 januari een overzichtstentoonstelling die begeleid wordt door een schitterende catalogus.

In de vroege jaren 90 was John Baldessari uitgegroeid tot een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de hedendaagse kunst. Zijn succes was vooral te danken aan de fotomontages die hij sinds midden jaren 80 maakte en die zowel door de critici als het publiek op veel bijval konden rekenen. Baldessari was toen al 30 jaar bezig. Ook als docent is zijn invloed tot op de dag van vandaag enorm. Ontelbaar zijn de kunstenaars voor wie hij de deur opende en bij wie hij een kritische, intelligente en authentieke attitude stimuleerde. Een mooie paradox is één van Baldessari’s uitspraken over kunsteducatie: “It’s essentially an idea that you can’t teach art, but if you’re around artists you might pick up something”. Zeer recent sprong zijn samenwerking met de Belgische schilder Koen van den Broek nog in het oog in galerie Meert te Brussel.
Crematie
In 1970 verbrandde John Baldessari alle schilderijen die hij tussen 1953 en 1966 had gemaakt (‘The Cremation Project’). Deze ‘performance’ lijkt ontstaan uit Baldessari’s gespannen verhouding met de zeggingskracht van het schilderij in een tijd waarin conceptualisme booming business was. Om los te komen van de intuïtieve benadering moest het schilderij er aan geloven. Gelukkig bleven enkele schilderijen gespaard van ‘The Cremation Project’ omdat ze in 1970 niet meer in Baldessari’s bezit waren. Deze popart gerelateerde werken vertegenwoordigen nu het vroege werk in de retrospectieve.
In dezelfde conceptuele geest maakte Baldessari tussen 1966 en 1968 een reeks tekstschilderijen op doek. Deze anti-schilderijen – waarin het ‘metier’ terug te brengen is tot dat van de reclameschilder – tonen tekstflarden in zwarte letters op een witte achtergrond. Op een van de werken lezen we ‘Pure Beauty’. Op sarcastische wijze haalt Baldessari het schilderij onderuit, alsof haar zeggingskracht door de hypocrisie van de virtuositeit overschaduwd wordt. Tegelijk speelt ‘Pure Beauty’ met de eeuwige kunstfilosofische vraag over de betekenis van schoonheid, zij het in het conceptuele tijdperk.
Deadpan
Dat Baldessari al vroeg speelde met een eenvoudige (maar geniale) conceptuele attitude bewijst het werk ‘The Backs of All the Trucks Passed While Driving from Los Angeles to Santa Barbera, California, Sunday, 20 January 1963’. Baldessari documenteerde in deze verzameling van 32 kleurenfoto’s niets meer dan de titel doet vermoeden. Reductie tot op het bot en kurkdroge humor waarvoor de Amerikanen graag het woord ‘deadpan’ gebruiken wat zoveel betekent als ‘pokerface’.
In 1969 volgde het ‘California Map Project’ waarin hij de letters uit het woord California in het landschap aanbracht, exact op de plaats (en vergroot volgens dezelfde schaal) zoals ze op een landkaart stonden. Dit landart-werk lijkt tegelijk een loopje met het genre te nemen.
In de jaren 70 volgen tal van foto- en videowerken. Vaak speelt hij beeld en tekst tegenover mekaar uit in een voortdurend spel van ontkrachting en absurdisme.
Halfweg de jaren 80 ontstonden dan zijn monumentale fotomontages gebaseerd op gevonden en gereproduceerd fotomateriaal. Zijn studio was een oude cinemazaal waardoor hij in staat was zeer grote samengestelde werken te produceren. Telkens weer staat de deconstructie van het betekenisproces centraal. Inhoudelijke en formele verbanden worden gelegd en leiden tot cryptische en raadselachtige wandconstructies met een echo naar de populaire beeldcultuur waarin TV en film een belangrijke rol spelen. Door het wegnemen van cruciale informatie – door bepaalde partijen te overschilderen of af te plakken – blijft vaak alleen de spanning van het beeld over terwijl het narratief niet langer leesbaar is. Zo kwam Baldessari tot een van zijn typerende handelskenmerken: gekleurde ronde bollen in primaire kleuren die de gelaatsuitdrukking van de personages in zijn werken bedekken.
In de laatste werken op de tentoonstelling lijkt de kunstenaar terug te blikken op zijn rijke carrière en refereert hij vooral aan zichzelf. Beeld en tekst blijven onmogelijke verbanden aan te gaan zoals in ‘Prima Facie’ (2005) waar vier foto’s van expressieve mannengezichten in verschillende tinten groen werden gedrukt met daarnaast de beschrijving van de kleur zoals ‘Fresh cut grass’of ‘Frogs Belly’. De nadrukkelijke aanwezigheid van de beelden wordt compleet overbodig omdat de context die Baldessari rond het werk creëert, louter over de beschrijving van een kleur lijkt te gaan. Niet de elementen in de beelden, maar de context bepaalt de inhoud, hoe onleesbaar die ook kan worden.

Bert DANCKAERT

‘Pure Beauty’ van John Baldessari, tot 10 januari 2010 in Tate Modern te Londen, open zo-do van 10 tot 18u, vrij-za tot 22u. Toegang 11 euro.
Het boek ‘Pure Beauty’, hard cover, 329 blz., uitgegeven door Prestel (importeur Nilsson & Lamm), 50 euro, ISBN: 978-3-7913-4345-7

John Baldessari, ‘Heel’, 1986