Zomer overspoeld door fotografie
In Bozar Brussel werd het startschot gegeven voor de ‘Summer of Photography’, een festival dat een spectaculaire revival kent. Niet minder dan 35 partners tonen deze zomer in vijf steden het werk van meer dan 100 fotografen. Centrale tentoonstelling is ‘Sense of Place’ die een uitgebreid overzicht biedt van Europese landschapsfotografie.
‘Sense of Place’ is een ambitieus project, geïnitieerd door Herman Van Rompuy, die het oude continent en zijn verscheidenheid aan landschappen en lidstaten visueel op de kaart wilde zetten. De Britse curator Lizz Wells kreeg de opdracht het tentoonstellingsconcept uit te werken. Ze koos er voor om Europa in drie regio’s in te delen: Noord, Centraal en Zuid. Deze simpele geografische opdeling herbergt een complexiteit aan benaderingen van het landschap. De overdonderende kwantiteit én diversiteit aan beeldmateriaal levert een breed maar ook vrijblijvend parcours op dat loopt van Finland tot in Cyprus.
Precair
De expo vat aan met de bekende foto ‘Rhein II’ van Andreas Gursky uit 1999. Dit monumentale beeld (187 x 346 cm) is tot vandaag de duurste foto ooit en bracht in 2011 4,3 miljoen dollar op. De duizelingwekkende (en decadente) waarde van deze foto staat in schril contrast met haar minimale eenvoud. We zien het water van de Rijn, een fietspad en gras. Het industriële landschap werd tot abstractie gedwongen in het strak registrerende kader van de sterfotograaf.
Voor de sectie ‘Noord’ komen twee subregio’s aan bod: de Baltische staten en de Noordzee. Rond dit laatste gegeven worden enkele foto’s van Carl De Keyzer getoond uit de serie ‘Moments before the Flood’. In dit werk staat De Keyzer stil bij de klimaatopwarming en het daarmee gepaard gaande stijgende zeeniveau. Op zijn beelden zien we kustlijnen en het onvermijdelijke water dat ons straks tot aan de lippen zal staan. Wie een uitgebreidere selectie van dit werk wil zien, kan tot eind augustus terecht in de Maritieme site te Oostende.
Van Gerco de Ruijter zijn er een aantal opnames van het Nederlandse landschap gemaakt vanuit een bevreemdend standpunt; met behulp van een vlieger laat de Ruijter zijn camera het landschap van bovenaf beschouwen, wat tot beelden leidt die het midden houden tussen grafische abstractie en miniatuurlandschappen.
Anthony Haughey toont Ierse nachtlandschappen waar stilgevallen bouwprojecten ten gevolge van de crisis op de huizenmarkt de hoofdrol spelen. Het recente verleden en de precaire financiële situatie van Europa worden hier samengevat in monumentale beelden over de instorting van de kapitalistische droom. Jem Southam maakte foto’s van de krijtrotsen van Sussex en die van het Pays de Caux in Normandië en verbindt zo twee gebieden – door de Noordzee gescheiden – die miljoenen jaren geleden één waren. Een sterkere metafoor voor verloren eenheid en afbrokkeling is moeilijk te vinden.
De foto’s van de Fin Ilkka Halso zijn spectaculaire digitale manipulaties van een gedisneyficeerd natuurlandschap. Hele bossen worden beschermd door gigantische serres of een kilometerslange rollercoaster krult langs bomen en meren. Het landschap is hier opgeslokt door een uit de hand gelopen cultuur, een vage herinnering aan wat het ooit was en tot pretpark getemd.
Virtueel
In het tentoonstellingsluik ‘Centraal’ komen we opnieuw enkele beelden van Andreas Gursky tegen, dit keer op zeer bescheiden formaat waardoor veel details van de sterke beelden verloren gaan. Honderden skiërs lijken op mieren in een Alpenlandschap (‘Engadin II’). Het digitaal gemanipuleerde ‘Tour de France, 2007’ werd opgenomen in 2006 maar gephotoshopt in 2007. Het moment van de manipulatie is voor Gursky het moment van de foto, de virtuele onwerkelijkheid heeft de contemplatie ‘in’ het landschap voorgoed verdrongen.
De Duitser Andreas Müller-Pohle neemt dan weer de rivier Donau als vertrekpunt. De rivier verbindt West met Oost en loopt van het ‘oude’ naar het ‘nieuwe’ Europa. In zijn foto’s drijven we mee van Oostenrijk langs Hongarije tot in Bulgarije. Onder de foto’s werden chemische analyses van het rivierwater toegevoegd; een veel te letterlijke illustratie van de alomtegenwoordige pollutie van de rivier.
Conflictueus
In het laatste hoofdstuk over Zuid-Europa, komen twee regio’s aan bod: Mediterraans/Atlantisch en Oost Mediterraans. De Française Céline Clanat maakte een serie over het uitgestrekte waterkrachtnetwerk in de Franse Alpen. Indrukwekkende natuurlandschappen worden afgesneden door gigantische stuwdammen. Eens te meer staan natuur en cultuur lijnrecht tegenover mekaar. Datzelfde thema is terug te vinden in de foto’s van de Spanjaard Gerardo Custance, hoewel de spanning tussen mens en omgeving hier veeleer ironisch dan conflictueus lijkt. Hij fotografeerde ondermeer een fris groen golfterrein te midden van ros verdroogde velden.
Joan Fontcuberta creëerde met een militair computerprogramma fictieve landschappen, gebaseerd op reproducties van historische meesterwerken. Zoals we van de Catalaan gewend zijn, speelt hij een ironisch spel met werkelijkheid, wetenschap en kunstgeschiedenis.
Van de Cypriotische fotograaf Nicos Philippou onthouden we de serie ‘Easter Bonfires’ met sculpturale houten constructies van paletten, planken en deuren. Deze piramides zijn tijdelijke constructies, gefotografeerd net voor ze in brand gestoken werden om het Paasfeest in te luiden.
Op ‘Sense of Place’ is het werk van tal van bekende en minder bekende fotografen terug te vinden in een bont geheel van uiteenlopende posities ten aanzien van het (Europese) landschap. Zuiver artistieke visies worden er doorkruist met louter esthetische, ecologische, economische en politieke vraagstellingen. Het levert een genuanceerd maar iets te braaf beeld op van een continent in bange dagen.
Bert DANCKAERT
‘Sense of Place’ tot 16 september in Bozar, Ravensteinstraat 23, Brussel. Open di-zo van 10-18u, do tot 21u. Catalogus ‘Sense of Place. Europese landschapsfotografie’, hardcover, 280 blz. BOZAR BOOKS & Hannibal (NL/ FR), BOZAR BOOKS & Prestel (EN/GE), 49,95 euro. www.bozar.be.
Voor een volledig overzicht van de ’Summer of Photography’: www.summerofphotography.be
Foto: Ilkka Halso
