Ingewikkeld, donker en teder
Retrospectieve tentoonstelling van Larry Sultan in het SMAK
De in 2009 overleden Amerikaanse fotograaf Larry Sultan onderzocht in zeer uiteenlopende projecten de realiteitswaarde en de verleidingskracht van beelden. Hij overschilderde reclamepanelen, lichtte foto’s uit wetenschappelijke archieven en fotografeerde zijn burgerlijke ouders. Hij documenteerde de Californische pornofilmindustrie en ensceneerde Mexicaanse dagloners in romantische landschappen.
De uitgebreide en ijzersterke overzichtstentoonstelling in het Gentse SMAK brengt een chronologisch overzicht van het werk van Larry Sultan en vat aan bij ‘Billboards’, één van de projecten waaraan hij samen met Mike Mandel werkte met wie hij in de vroege jaren 70 studeerde aan het San Fransico Art Institute. Tussen 73’ en ’89 zou het duo een aantal reclamepanelen ‘kapen’ om er hun absurde niet-commerciële boodschappen op aan te brengen. Op subversieve wijze ondermijnden ze de logica van schreeuwerige en indoctrinerende reclameboodschappen.
Archief
De samenwerking tussen Sultan en Mandel leidde in 1978 tot het baanbrekende werk ‘Evidence’ waarvoor ze foto’s isoleerden uit diverse archieven. Door de beelden uit hun oorspronkelijke context te lichten verschoof hun betekenis van bewijsmateriaal van wetenschappelijke experimenten of misdaadscènes naar een raadselachtige verzameling van cryptische en absurde residuen van onontcijferbare menselijke activiteit. Dit conceptuele fotowerk neemt een cruciale plaats in in de traditie van (postmoderne) appropriation zoals we die ook kennen van vb. John Baldessari of Sherrie Levine. Tegelijk legt het ook het verband bloot tussen de ‘readymade’ die Duchamp begin 20ste eeuw uitvond en de fotografie: ook in foto’s speelt de verplaatsing en decontextualisering een belangrijke rol in het betekenisproces. Het kader isoleert terwijl de foto in een andere tijd en ruimte geplaatst wordt.
Zelfportret
Tussen 1982 en 1992 werkte Larry Sultan aan de serie ‘Pictures from Home’ en richtte zijn camera op zijn ouders en hun dagelijkse beslommeringen in de zonrijke San Fernando Valley. Sultan is vooral geïnteresseerd in het ‘instituut’ dat de familie is; het uiterlijke vertoon, de verwachtingspatronen voor een gelukkig en succesvol leven. Aangevuld met stills uit het familiearchief van super-8 filmpjes, ensceneert Sultan zijn ouders zoals ze leven. Werkelijkheid en enscenering doorkruisen mekaar. De fotografie zet de tijd stil in een zelfbewuste pose. Treffend is de reactie van Larry Sultans vader wanneer die netjes opgemaakt geportretteerd wordt op de rand van zijn bed: “Ik ben echt blij dat ik je met je project kan helpen. Serieus. Ik wou enkel dat je beseft dat ik me in de meeste van die foto’s niet herken. Het is jouw zelfportret.” Dit maakt duidelijk hoe foto’s niet altijd onschuldige getuigen zijn en een complexe psychologische diepgang kunnen openbaren waarbij de projectie van de maker het gedocumenteerde overtreft.
Porno
Tussen 1998 en 2003 ontstond een nieuwe serie. In opdracht van een magazine kwam Sultan op een pornoset terecht voor een artikelenreeks over ‘Great Jobs’. De film werd gedraaid in de villa van een tandarts. Terwijl die er met zijn familie een weekendje op uit trok, werd het huis verhuurd aan een bizar clubje acteurs en technici. Net zoals in ‘Pictures from Home’ was de San Fernando Valley opnieuw de achtergrond. De wijk waar Sultan opgroeide staat immers bekend voor de vele pornofilms die er in de keurige villa’s en aanpalende zwembaden opgenomen worden. Onmiddellijk werd het voor Sultan duidelijk dat hij zich verder wilde verdiepen in dit onderwerp wat leidde tot de reeks (en het boek) ‘The Valley’. Het extreme contrast tussen de fictie van de pornoindustrie met haar acrobatische en gepimpte lichamen tegenover de werkelijke huizen met hun fornuizen, bankstellen en schilderijen leverde opnieuw een spannende mix tussen enscenering en feit. In de uitgebreide reeks zien we zelden de seksuele act; Sultan focust voornamelijk op het realistische decor en de acteurs die daarin uitrusten tussen twee opnames door.
Geschiedenis
De laatste serie ‘Homeland’ (2006-2009) heeft Larry Sultan helaas niet volledig kunnen afwerken (Larry Sultan overleed in december 2009 aan de gevolgen van kanker). Voor dit werk – dat opnieuw in de San Fernando Valley tot stand kwam – baseerde hij zich op de landschappen van de romantische schilders van de 19e-eeuwse ‘Hudson River School’. In idyllische panorama’s plaatste Sultan Mexicaanse dagloners die hij voor dit project inhuurde. De ironie wil dat deze streek ooit aan Mexico toebehoorde terwijl haar oorspronkelijke bewoners er nu als illegale werkkrachten ingezet worden voor het onderhoud van de tuinen van de Amerikanen die er wonen. Geschiedenis wordt uitgespeeld tegenover het ‘nu’ van de foto. De romantische landschappen zijn tegelijkertijd het decor van Sultans eigen jeugd en de poses die de fotograaf van de protagonisten verlangt, maakt van hun de acteurs van hun eigen bestaan.
Bert DANCKAERT
‘Larry Sultan’ in het SMAK, Jan Hoetplein 1, 9000 Gent. Open di-zo van 10 tot 18u. Toegang 8/6/2 euro. www.smak.be
Larry Sultan ‘Dad on Bed, 1984’ (uit ‘Pictures from Home’)
