Het gezicht van de tijd

‘Faces Then’ en ‘Faces Now’ in Bozar.

‘Faces Then’ en ‘Faces Now’ zijn twee grote tentoonstellingsprojecten die als indrukwekkend tweeluik in Bozar gepresenteerd worden. De schilderijentenoonstelling ‘Faces Then’ legt de focus op renaissanceportretten uit de Lage Landen terwijl ‘Faces Now’ uit een selectie fotografische portretten vanaf 1990 bestaat. Zo ontstaat een confronterende diptiek over de betekenis van het individu, vandaag en toen.

De renaissance wordt gekenmerkt door de ‘ontdekking’ van het individu en het geloof in wetenschap en kunst om zich te verheffen. De mens was weliswaar door God geschapen maar stond op van onder het juk van de donkere middeleeuwen. De wedergeboorte van de menselijke soort betekende tegelijkertijd de kiem van het humanisme én de bevestiging van het ego.

Vijfhonderd jaar later leven we op een overbevolkte planeet, zijn we via internet constant met elkaar verbonden en heeft ieder individu zijn eigen publiek platform op sociale media. Vandaag is het meest voorkomende portretgenre de ‘selfie’. Er zijn zelfs broodroosters die onze beeltenis in een boterham branden.

Facebook

De wereld is drastisch veranderd sedert 1990. De Berlijnse muur viel en het IJzeren Gordijn werd gesloopt. Er was veel hoop en een groeiend geloof in een sterke Europese Unie. Het kapitalistisch systeem leek na het uiteenvallen van het Oostblok het enige werkbare alternatief. Computers deden hun intrede in de huiskamer en internet bevestigde de globalisering die van de wereld een dorp aan het maken was. De jaren 2000 werden dramatisch ingezet met de aanslagen op de Twintowers in New York en in 2007 spatte de kapitalistische luchtbel uit elkaar door de bankencrisis. Een aantal Europese landen kwam in de financiële problemen, met de implosie van de Griekse economie op kop. Politieke systemen en religies geraakten steeds verder tegenover mekaar gepolariseerd terwijl elk individu zijn of haar meest persoonlijke mening uitschreeuwde op Facebook. We werden in slaap gewiegd door overconsumptie en dwalen – al dan niet virtueel – rond in een permanente staat van burn-out.

Anoniem

De complexiteit van de huidige samenleving ligt aan de basis van ‘Faces Now’ en curator Frits Gierstberg neemt niet voor niets 1990 als kantelmoment in de recente geschiedenis. Tegelijk biedt ‘Faces Now’ een sterk overzicht van verschillende stijlen en benaderingen van het klassieke thema van het portret met bekende protagonisten als Thomas Struth, Jitka Hanzlová of Tina Barney. De expo met 32 deelnemende fotografen is opgebouwd in thematische clusters en vat aan met de tegenstelling tussen het private en het publieke. De mensen in de foto’s van Beat Streuli zijn toevallige passanten die hij vanop afstand vastlegt. Anonieme figuren bewegen op het ritme van de grootstad zonder te beseffen dat ze ‘beeld’ worden. Daar tegenover zien we de glamoureuze foto’s van Anton Corbijn. Luc Tuymans of Marlene Dumas worden als sterren opgevoerd en zijn personaliteiten van onze tijd. De foto’s op groot formaat van Boris Michailov tonen dan weer aan lager wal geraakte Oekraïners die hij in de late jaren negentig fotografeerde. Daklozen, zwervers, drug- en alcoholverslaafden tonen hun vervallen lichamen en laten ons achter met een vertwijfeld gevoel tussen empathie en afkeer.

De bekende statige strandfoto’s van Rineke Dijkstra die onzekere adolescenten in beeld brengen gaan een dialoog aan met de foto’s die Luc Delahaye in de Parijse metro maakte van in zichzelf gekeerde forenzen. Opnieuw wordt anonimiteit en individuele betekenis tegenover mekaar geplaatst. Paola De Pietri maakte foto’s van zwangere vrouwen die poseren in de troosteloze buitenwijken van Milaan. De inwisselbaarheid van het asfalt en beton staat in schril contrast met het jonge leven dat groeit in de buik van de aanstaande moeders.

Politiek

Machtige Europese politici zoals Jacques Delors of Helmut Schmidt, komen aan bod in het werk van Christian Courrèges. Deze klassieke studioportretten die het status van de politici alleen maar bevestigen, hangen tegenover enkele foto’s van Nikos Markou van modale Grieken die gebukt gaan onder de crisis, ze kijken ons star in de ogen.

De sociale realiteit van vandaag (en van de recente geschiedenis) is als een constante ondertoon aanwezig in ‘Faces Now’. Dat wordt ook treffend geïllustreerd in de foto’s van Lucia Nimcova. Het zijn re-enactments van archieffoto’s uit het Slowaakse communistische verleden. Door oppervlakkige momenten uit de geschiedenis in het nu te herinterpreteren, vervlakt de anekdote en wordt de blik kritisch.

Van Thomas Ruff worden de bekende frontale portretten getoond. Het lijken haast pasfoto’s, maar dan twee meter hoog. Bij Ruff wordt elk sentiment berekend onderdrukt en dat staat in contrast met de karakterkoppen van Stephan Vanfleteren die ook een beklijvend dodenmasker maakte van de onlangs overleden Jan Hoet.

‘Faces Now’ reist binnenkort nog door naar Rotterdam en Thessaloníki, helaas dan zonder het renaissance zusterproject wat in Brussel voor een bijzondere meerwaarde zorgt.

Bert DANCKAERT

‘Faces Then’ en ‘Faces Now’ tot 17 mei in Bozar, Ravensteinstraat 23, Brussel. Open di-zo van 10-17u30, do tot 20u30. Tickets 8/6 euro, combiticket Faces Now-Faces Then: 14/12 euro. Catalogus ‘Europese Portretfotografie sinds 1990’, hardcover, 240 blz. Hannibal & Bozar Books 39,00 euro. www.bozar.be.

Faces Now: Thomas Ruff, Portrait (A. Kachold), 1987 © Thomas Ruff / SABAM