Saul Leiter in 51 Fine Art Photography
Vergeten foto’s van een schilder
Voor de derde keer organiseert de Antwerpse fotogalerie 51 Fine Art Photography een expo met werk van de Amerikaanse kunstenaar Saul Leiter (Pittsburgh, 1923). Dit keer worden de foto’s van Leiter getoond naast schilderwerk op papier van de kunstenaar. Hoewel zijn foto’s erg dicht aanleunen bij de schilderkunst wordt op deze expo vooral duidelijk hoe zuiver fotografisch Leiters lichtbeelden zijn.
De foto’s van Saul Leiter zijn de laatste jaren niet weg te denken uit de kunstactualiteit. Er is een ware hype aan de gang rond de ‘vergeten’ kleurenfotografie van de bescheiden Amerikaan die sinds kort opgevoerd wordt als pionier van de kleurenfotografie, decennia voor Stephen Shore of William Eggleston. Talloze tentoonstellingen en publicaties volgen elkaar op, wat in schril contrast staat met de sobere carrière van de ondertussen 88-jarige kunstenaar. Leiter zelf blijft er nuchter bij: “I spent a great deal of my life being ignored. I was always very happy that way. Being ignored is a great privilege. That is how I think I learnt to see what others do not see and to react to situations differently. I simply looked at the world, not really prepared for anything.”
Abstract
Kenmerkend aan de foto’s van Saul Leiter is zijn aandacht voor het onopvallende, haast onontcijferbare alledaagse leven dat hij met een fijnzinnig gevoel voor abstractie in de jaren 50 en 60 in beeld bracht. Vaak fotografeerde hij door aangedampte ruiten, van achter panelen, met grote onscherpe vlakken die minstens evenwaardig zijn aan de geringe figuratie in zijn beelden. Het gebruik van kleur als abstract element in deze straatfotografie onderscheidt hem al helemaal van tijdgenoten als Robert Frank of William Klein.
Leiter, die oorspronkelijk schilder was, kwam voor het eerst met fotografie in aanraking op het atelier van schilder Richard Pousette-Dart die experimenteerde met portretfotografie. Na het zien van een expo van Cartier-Bresson in het MoMA in 1947 sprong de vonk over; Leiter trok de straten van New York in, niet om er de werkelijkheid te documenteren maar om zich door de visuele realiteit te laten inspireren tot fotografische transformaties die in hun doorgedreven abstractie toch zuivere registraties bleven.
De verhouding tussen fotografie en schilderkunst is even problematisch als ze evident is. Schilderkunst is immers de eeuwen oudere zus van het veel jongere medium fotografie en heeft er altijd een dwingende voorbeeldfunctie op gehad. De uitvinding van de fotografie bevrijdde dan weer de schilderkunst van haar afbeeldingsfunctie, waardoor achtereenvolgens impressionisme, expressionisme, kubisme en zelfs conceptualisme hun intrede deden. De eerste pogingen van de fotografie als autonome kunstvorm aan het einde van de 19de eeuw, leidden dan weer tot imitatiegedrag; foto’s werden via allerlei kunstgrepen gedwongen er als grafisch of als schilderwerk uit te zien. De eigen fotografische identiteit werd onder de mat gekeerd.
Dat is precies wat Saul Leiter niet deed en wat dit werk zo mooi maakt; deze foto’s gaan geen concurrentie aan met de schilderkunst. In hun zuiver fotografische taal verwijzen deze beelden naar de schilderkunst zonder er vanuit een minderwaardigheid naar op te kijken. Zo ontmoeten beide werelden elkaar op het kruispunt van herkenning en abstractie, formalisme en registratie. Deze aan de schilderkunst schatplichtige foto’s maken ook duidelijk waar de essentie van de fotografie ligt; waar de schilder non-figuratief via vorm emoties kan oproepen uit het niets, kan de fotograaf hoogstens komen tot abstractie van het licht op objecten uit de werkelijkheid. Met die beperking wist Saul Leiter meesterlijk om te gaan.
Bert DANCKAERT
‘Saul Leiter, photographs and works on paper’ tot 27 november in 51 Fine Art Photography, Zirkstraat 20, Antwerpen. Open di-za van 13-18u. www.gallery51.com
Diver, 1950‘s van Saul Leiter
