Vier nieuwe tentoonstellingen in FotoMuseum Antwerpen
Fotografie en de (verstoorde) samenleving
FotoMuseum Antwerpen gaat de zomer in met vier nieuwe tentoonstellingen. ‘Shooting Range’ neemt de beeldvorming van de Eerste Wereldoorlog onder de loep, ‘Ponte City’ behandelt een wolkenkrabber in Johannesburg als metafoor terwijl ‘The Enclave’ de Congolese burgeroorlog met infraroodfilm vertaalt in een psychedelische multimedia installatie. Tot slot is er magazinewerk te zien van fotomonument Walker Evans. Een schitterend ensemble waarvoor best enkele uren uitgetrokken wordt.
Vier expo’s dus die vertrekken van de directe relatie tussen fotografie en de (verstoorde) samenleving. Fotografie staat als geen ander medium ín de wereld, treedt er mee in dialoog en vertaalt de (harde) werkelijkheid naar een interpretatie ervan, terwijl het machinale karakter van de fotografie – foto’s lijken door camera’s gemaakte één op één kopieën van de werkelijkheid – kijkers misleiden. De spanning tussen tonen en manipuleren is de rode draad doorheen het deze vier tentoonstellingen.
De Groote Oorlog
‘Shooting Range’ is het resultaat van een onderzoeksproject dat Inge Henneman volbracht aan de Academie van Antwerpen. ‘Fotografie in de vuurlinie?’ luidt het onderschrift en het vraagteken in deze zin is daarbij veelzeggend: de beeldvorming van de oorlog van 1914-18 ontstond vaak door reconstructies of ensceneringen. Deze expo wil stilstaan bij de complexiteit van de foto als historisch document en de context waarin het gemaakt en verspreid werd. De opkomst van geïllustreerde bladen speelt daarbij een enorme rol maar ook amateurfotografie door soldaten of medische fotografie van bijvoorbeeld verminkte gezichten, de zogeheten ‘gueules cassées’. ‘Shooting Range’ neemt niet WOI als uitgangspunt maar het beeld ervan, het onderzoekt wat wel en wat niet getoond werd, hoe beelden gemanipuleerd of ingezet werden om de publieke opinie te bespelen. De tentoonstelling laat de toeschouwer ervaren hoe foto’s tijdens de Groote Oorlog in de samenleving terecht kwamen. Het perspectief vanuit de 21ste eeuw – vandaag weet ieder kind hoe manipulatief oorlogsbeeldvorming is – biedt een bijzondere kijk in de ‘naïeve’ jaren van de fotografie. De expo is spectaculair en multimediaal opgesteld, in het prachtige boek wordt het iets ingetogener uitgespeeld met een enorme schat aan beeldmateriaal en tekstbijdragen van Gita Deneckere, Bruno De Wever en Johan Pas.
Jimi Hendrix
Het werk ‘The Enclave’ van de Ierse kunstenaar Richard Mosse bestaat uit een meerschermige filminstallatie aangevuld met een aantal foto’s. Uitgangspunt is de ‘vergeten’ burgeroorlog in Congo die al sinds de jaren 90 aansleept en miljoenen slachtoffers maakte. Toch wordt er in de media relatief weinig aandacht geschonken aan het conflict dat zijn oorsprong kent in de genocide van Rwanda in 1994. Gedurende drie jaar maakte Mosse foto’s en films in één van de gevaarlijkste regio’s van de wereld. Wat dit werk zo bijzonder maakt is het gebruik van kleureninfraroodfilm. De Kodak Aerochromefilm werd in de jaren 40 ontwikkeld om camouflage te detecteren. De film transformeert alle vegetatie in purper-roze wat resulteert in bijzonder esthetische en psychedelische beelden. De Aerochrome werd in de jaren 60 populair en rocksterren als Jimi Hendrix lieten er zich mee fotograferen. Het gebruik van dit ‘effect’ in combinatie met het eindeloze en complexe conflict in Congo zorgt voor een aangrijpende ambiguïteit. Op verschillende schermen – en ondersteund door een loeiharde sound – zien we soldaten door een bevreemdend roze landschap bewegen. De eindeloosheid van deze uiterst gruwelijke burgeroorlog staat in schril contrast met het beeld dat Mosse ervan maakt. De esthetiek wordt zo drager van een scherp concept en kantelt in een beladen betekenis over onbevattelijkheid en machteloosheid. De installatie in FoMu is ronduit verpletterend en was vorig jaar al te zien op de biënnale van Venetië en voor kort ook in het Amsterdamse Foam.
Apartheid
Op de vierde verdieping gaat het fotofestijn door met een grote installatie van Mikhael Subotzky (ZA, 1981) en Patrick Waterhouse (GB, 1981). Uitgangspunt is een groot cilindervormig appartementsgebouw, ‘Ponte City’ in Johannesburg. Het 173 meter hoge gebouw heeft 54 verdiepingen en meer dan 400 wooneenheden en bepaalt de skyline van de grootste stad van Zuid-Afrika. Het werd gebouwd in 1975, tijdens de hoogdagen van het apartheidsregime. Met zijn luxeappartementen en penthouses was het gericht op de rijkere blanke klasse. Voor de zwarte bevolking was er enkel plaats in de vertrekken voor het dienstpersoneel op de benedenverdieping, de architectuur was er op voorzien dat er zo weinig mogelijk contact kon ontstaan tussen blanke en zwarte bewoners.
In de jaren 80 begon Hillbrow, de wijk waarin Ponte City werd gebouwd, te verpauperen. Zwarten die de townships ontvlucht waren, kwamen er wonen en langzamerhand transformeerde het stadsgedeelte haast zelf in een sloppenwijk. Het instorten van het apartheidsregime in 1990 leidde bijna tot het instorten van Ponte City. Het iconische gebouw werd doorheen de afgelopen vier decennia symbool voor de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Subotzky & Waterhouse vertrokken voor hun project van het gebouw als metafoor en begonnen systematisch materiaal te verzamelen gaande van eigen gemaakte foto’s tot architecturale plannen, teksten, gevonden foto’s, … Het resultaat is een gigantisch archief over geschiedenis en migratie ontstaan uit het geheugen van een flatgebouw.
Controle
Tot slot is er nog een bescheiden toemaatje van een fotomonument van formaat, Walker Evans. Deze kleine tentoonstelling bundelt het fotografisch magazinewerk dat Walker Evans (VS, 1903-1975) tijdens zijn carrière maakte. Evans is waarschijnlijk het meest bekend voor de foto’s die hij in de jaren 30 maakte van verarmde boeren tijdens de jaren van de depressie. Tussen 1929 en 1965 maakte hij ook talloze reportages voor magazines zoals Fortune, Harper’s Bazaar, Vogue, SportsIllustrated en Life. Hij wilde daarbij een zo groot mogelijke controle en zorgde zelf voor de lay-out en de teksten. De tentoonstelling werd samengesteld in samenwerking met curator en criticus David Campany (GB, 1967) die een tijd geleden het boek ‘Walker Evans, The Magazine Work’ (Steidl) samenstelde.
Bert DANCKAERT
‘Shooting Range’ samengesteld door Inge Henneman, ‘The Enclave’ van Richard Mosse, ‘Ponte City’ van Mikhael Subotzky & Patrick Waterhouse en ‘Magazinewerk’ van Walker Evans tot 11 november in Fotomuseum Antwerpen, Waalsekaai 47, Antwerpen. Open di – zo van 10 tot 18u. Tickets 8/4 euro. www.fomu.be
Onderschrift foto ‘mosse.jpg’: Safe From Harm, North Kivu, eastern Congo, 2012, digital C print, 48 x 60 inches. © Richard Mosse. Image courtesy of the artist and Jack Shainman Gallery
Richard Mosse, uit ‘The Enclave’
